Bağımsız Milletvekili Adaylığı İçin Gerekli Şartlar Nelerdir?

Demokratik hukuk devletlerinde yasama organına katılım yalnızca siyasi parti mensubiyetine bağlı değildir. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, siyasi partiler dışında bireysel olarak da milletvekili adaylığı imkânını tanımaktadır. Bağımsız milletvekili adaylığı, özellikle parti disiplini dışında politika yapmak isteyen, kendi seçim çevresinde doğrudan temsiliyet hedefleyen veya belirli bir toplumsal talebi siyasal gündeme taşımak isteyen kişiler için önemli bir yoldur. Bu süreç, Anayasa, 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu, 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun ve ilgili Yüksek Seçim Kurulu (YSK) kararları ile ayrıntılı biçimde düzenlenmiştir.

1. Anayasal Dayanak ve Temel Hak Çerçevesi

Bağımsız milletvekili adaylığı hakkı, Anayasa’nın 67. maddesi ile güvence altına alınan seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkının bir uzantısıdır. Bu hak, demokratik katılımın temel unsurlarından biridir ve evrensel seçim ilkelerine dayanır. Ancak, Anayasa’nın 76. maddesi ve ilgili mevzuat, bu hakkın kullanılabilmesi için belirli yeterlilik ve istisna hükümleri getirmiştir. Amaç, yasama organının niteliğini korumak ve kamu düzenini güvence altına almaktır.

Anayasa’nın 76. maddesi milletvekili seçilme yeterliliğini belirlerken, hem pozitif (olumlu) hem de negatif (olumsuz) koşullara yer verir. Pozitif koşullar, aday olabilmek için mutlaka bulunması gereken niteliklerdir; negatif koşullar ise mevcutsa adaylığı engelleyen durumlardır.

2. Seçilme Yeterliliği Şartları

2839 sayılı Kanun’un 10. maddesi ile Anayasa’nın 76. maddesi birlikte değerlendirildiğinde, bağımsız milletvekili adaylığı için aranan başlıca şartlar şunlardır:

1. Türk Vatandaşlığı: Yalnızca Türk vatandaşları milletvekili adayı olabilir. Çifte vatandaşlık, tek başına engel teşkil etmez; ancak Türk vatandaşlığının devam etmesi gerekir.

2. Yaş Sınırı: 2017 Anayasa değişikliği ile milletvekili seçilme yaşı 25’ten 18’e düşürülmüştür. Dolayısıyla başvuru tarihinde 18 yaşını doldurmuş olmak yeterlidir.

3. Eğitim Durumu: En az ilkokul mezunu olmak zorunludur. İlkokulu yurtdışında bitirenlerin diplomaları, Milli Eğitim Bakanlığı denklik onayına tabidir.

4. Kamu Haklarından Mahrumiyet: Kamu hizmetinden yasaklı olmamak gerekir. Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 53. maddesi gereği kesinleşmiş mahkûmiyetle gelen yasakların süresi dolmuşsa, adaylık hakkı yeniden doğar.

5. Adli Sicil Şartı:

   Taksirli suçlar hariç, toplamda bir yıl veya daha fazla hapis cezasına mahkûm olmamış olmak.Devletin güvenliğine karşı suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, milli savunmaya karşı suçlar, devlet sırlarına karşı suçlar ve casusluk suçlarından mahkûmiyet bulunmaması.Terör suçları kapsamında mahkûmiyet de mutlak engel teşkil eder.

6. Askerlik Durumu: Erkek adayların askerlikle ilişiğinin bulunmaması şarttır. Bu; terhis belgesi, muafiyet raporu veya tecil durumu ile belgelenir.

3. Görevden Ayrılma Zorunluluğu (İstifa Şartı)

Anayasa’nın 76. maddesi ile 2839 sayılı Kanun’un 18. maddesi, bazı kamu görevlilerinin aday olabilmesi için görevlerinden ayrılma zorunluluğu getirmiştir. YSK her seçim dönemi başında seçim takvimi ile birlikte bu istifa süresini ilan eder. Bu süre genellikle seçim takviminin başlangıcından kısa süre sonra sona erer.
Görevden ayrılması gerekenler arasında şunlar yer alır:

1. Hakimler, savcılar, yüksek yargı organı mensupları

2. Yükseköğretim Kurulu üyeleri, öğretim elemanları

3. Kamu kurum ve kuruluşlarında memurlar

4. Türk Silahlı Kuvvetleri mensupları

5. Belediye başkanları, il genel meclisi ve belediye meclisi üyeleri

6. Kamu bankaları ve kamu iktisadi teşebbüslerinde görev yapan yöneticiler

İstifa dilekçesinin süresinde ve usulüne uygun verilmemesi, adaylık başvurusunun reddine yol açar.

4. Başvuru Usulü ve Gerekli Belgeler

Bağımsız milletvekili adayları, başvurularını il seçim kurullarına yapar. YSK’nın belirlediği takvime göre başvuruların son günü ve saati kesindir; süre geçerse başvuru alınmaz.

Başlıca belgeler şunlardır:

1. Nüfus cüzdanı fotokopisi ve aslı

2. Adli sicil ve adli arşiv kaydı belgesi (siyasi yasakların bulunmadığını gösterecek şekilde)

3. Öğrenim durum belgesi

4. Askerlik durum belgesi (erkek adaylar için)

5. Görevden ayrıldığını gösterir belge (gerekiyorsa)

6. Seçim teminatı dekontu

Seçim Teminatı: 2839 sayılı Kanun’un 21. maddesine göre bağımsız adayların belirli bir miktar seçim teminatı yatırması zorunludur. Bu miktar her seçim döneminde YSK tarafından yeniden belirlenir. Oyların belli bir oranının altında kalan adayların teminatı Hazine’ye gelir kaydedilir; gerekli oy oranını geçen adaylara ise iade edilir.

5. Seçim Propagandası ve Oy Kullanma Usulü

Bağımsız adayların propaganda hakkı, siyasi partilerle aynı temel ilkelere tabidir; ancak parti teşkilatlarından yoksun oldukları için fiilen daha sınırlı imkânlara sahiptirler. 298 sayılı Kanun, propaganda faaliyetlerini şu esaslara bağlar:

1. Afiş, broşür ve ilan asma

2. Açık hava toplantıları düzenleme

3. Seçim araçları ile tanıtım yapma

4. Radyo ve televizyon konuşmaları (belirli sınırlamalar dahilinde)

Seçim günü oy pusulasında bağımsız adaylar, parti listelerinden ayrı bölümde, kendi adları ile yer alır. Oylar bireysel olarak sayılır ve seçim çevresi milletvekili sayısına göre d’Hondt sistemi uygulanmadan doğrudan çoğunluk esasına göre değerlendirilir. Seçilmek için, seçim çevresinde çıkacak milletvekili başına düşen oy oranını aşmak gerekir; bu da pratikte parti adaylarına kıyasla daha yüksek oy desteği anlamına gelir.

Bu metin, Anayasa, 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu, 298 sayılı Kanun ve YSK kararları dikkate alınarak hazırlanmıştır. Hukuki yorumlar, mevzuatın güncel hâline ve yüksek yargı içtihatlarına dayanmaktadır.